Tegenmacht en de politiek van complexe ruimtelijke projecten
Op dinsdag 22 juni organiseerden we vanuit Bindend Besturen in Brabant een online Meet-up rondom tegenmacht en complexe ruimtelijke projecten. Aan de hand van de casus MIDI-theater gingen we in gesprek met het panel en de deelnemers over het organiseren van tegenmacht. Want tegenmacht kan beleidsfiasco’s voorkomen, maar een teveel aan tegenmacht leidt tot een impasse van projecten.
Hieronder kunt u de vijf belangrijkste inzichten uit de bijeenkomst terugkijken:
- Maak een onderscheid tussen tegenmacht en tegenspraak
Als we het over het organiseren van tegenmacht hebben, is het volgens Leonie Heres, van belang om een onderscheid te maken tussen tegenmacht en tegenspraak. De ambtelijke organisatie heeft namelijk geen tegenmacht, maar wel tegenspraak. Daarmee kunnen ambtenaren loyale tegenspraak bieden, zodat de politiek hun primaat kan laten gelden. Deze tegenspraak moet wel worden georganiseerd en toegestaan door de organisatie.
- Ambtelijke tegenspraak als eerste stap tegen beleidsfiasco’s
Om beleidsfiasco’s bij omgevingsbesluiten te voorkomen is om te beginnen ambtelijke tegenspraak nodig. Ambtelijke tegenspraak levert voor zowel bestuurders als voor ambtenaren ongemakkelijke situaties op, ook als tegenspraak wordt ingezet vanuit de professionele loyaliteit aan de bestuurder. En er is ambtelijke moed voor nodig om echt tegenspraak te bieden, alsmede bestuurlijke moed om deze op te zoeken.
- Voorkom het stockholmsyndroom bij actievoerders
Ook tegenspel van burgers is geen panacee. Sterker nog, burgers die tegenspel bieden bij complexe omgevingsbesluitvorming worden nogal eens geleidelijk in het proces gezogen, waardoor ze steeds minder de ‘tegensprekers’ zijn die ze waren toen ze begonnen. Ook bij burgers moet tegenspraak telkens opnieuw actief worden opgezocht door de procesregisseurs van complexe omgevingsbesluitvorming.
- Er zijn altijd verliezers
Alle beslissingen in het ruimtelijke domein kennen verliezers. Zeker bij complexe ruimtelijke projecten gaan er altijd mensen op achteruit. Het is daarom ook niet vreemd dat mensen voor hun eigen belang en hun omgeving opkomen. Ook om die reden zouden we moeten stoppen met het gebruik van de term NIMBY. Opkomen voor je omgeving is namelijk een belangrijk onderdeel van tegenmacht.
- Welke institutionele tegenmacht?
Institutioneel tegenspel is er bij complexe omgevingsbesluitvorming meestal niet, ook niet op het moment dat deze nodig is. Dat heeft met de complexiteit van dergelijke projecten te maken: het vinden van de juiste financiering, het verbinden van belangen en dan ook nog op de juiste momenten ‘points of no return’ creëren, is bestuurlijk al lastig genoeg. Tegenspraak vanuit de gemeenteraad, rekenkamer, bezwarenadviescommissie of een uitvoeringsinstantie krijgt dan maar moeilijk toegang tot het proces en de besluitvorming.
