Onderzoek Vlaanderen: op zoek naar verbinding
Dit onderzoek focust zich op hoe binnen processen van complexe omgevingsbesluitvorming partijen met elkaar in verbinding blijven staan en beleidsbesluiten niet eindeloos aangevochten worden. Wanneer dat lukt spreken we van ‘verbindende besluitvorming’. Op basis van een literatuuranalyse, een verkenning van vier cases en zes praktijkworkshops analyseren we spanningen in de bestaande werkpraktijken en trekken we lessen om complexe omgevingsbesluitvormen te verrijken. De focus ligt daarbij op drie thema’s:
(1) de rol van politici,
(2) de organisatie van geïntegreerde besluitvorming en
(3) de wijze waarop participatieprocessen zich verhouden tot juridische processen.
We analyseren deze thema’s vanuit twee ideaaltypische benaderingen van omgevingsbesluitvorming, namelijk: de zogenaamde ‘rationele’ benadering en de ‘organische’ benadering (zie p. 11-12 voor een overzicht). Wanneer besluitvorming wordt ingestoken vanuit de rationele benadering bevordert dat systematisch omgevingsbeleid met een duidelijk einddoel in beeld. Een zwakte van beleid dat georganiseerd wordt vanuit de rationele benadering is dat er door de nadruk op systematiek onvoldoende manoeuvreerruimte kan overblijven om recht te doen aan de vaak chaotische praktijk. Het risico bestaat dat de praktijk wordt gedwongen om zich naar de papieren werkelijkheid te schikken, wat vervreemding van beleidsprocessen tot gevolg kan hebben. Het organische perspectief biedt juist veel ruimte voor maatwerk en het laten ‘groeien’ van omgevingsbeleid dat recht doet aan lokale omstandigheden. Maar wanneer omgevingsbesluitvorming te veel vanuit het organische perspectief wordt georganiseerd, bestaat het risico dat door het ontbreken van een duidelijk eindbeeld keuzes inconsistent of niet scherp zijn. Verbindende complexe omgevingsbesluitvorming vergt het schakelen tussen beide benaderingen om zoveel mogelijk maatwerk te kunnen leveren zonder dat de besluitvorming daarmee arbitrair of onsystematisch wordt.
Uit de workshops blijkt dat dit schakelen spanningen oplevert in de werkpraktijk van complexe omgevingsbesluitvorming. Zo blijkt het soms lastig te zijn om Vlaamse politici betrokken te houden gedurende het volledige proces van omgevingsbesluitvorming wanneer hun rol in bijvoorbeeld de onderzoeksfase een passieve rol betreft. Voor wat betreft geïntegreerde besluitvorming geldt dat er ruimte moet zijn om een proces te pauzeren wanneer stakeholders twijfels hebben bij de richting die het proces opgaat. Maar voor het vertrouwen van stakeholders is het ook belangrijk dat er een systematisch proces wordt gevoerd, hetgeen juist de ruimte om te pauzeren kan belemmeren. Bij participatieprocessen doet zich dan weer een spanning voor tussen het willen bevorderen van eigenbelang-overstijgend gedrag aan de ene kant, en het uitgangspunt dat eigenbelang meestal het startpunt vormt om te bepalen wie er als stakeholder mag participeren aan de andere kant.
Het rapport presenteert op basis van deze spanningen, gecombineerd met de literatuuranalyse en de vier cases, elf lessen voor complexe omgevingsbesluitvorming.
